มาตรฐานการทดสอบดินในไทย: สิ่งที่เจ้าของโครงการและวิศวกรควรรู้

การก่อสร้างที่มั่นคงเริ่มจาก “ฐานรากที่แข็งแรง” และฐานรากที่แข็งแรงจะเกิดขึ้นได้ก็ต่อเมื่อมีการทดสอบดินอย่างถูกต้องตามมาตรฐาน ในประเทศไทย การทดสอบดินต้องอ้างอิงมาตรฐานที่เป็นที่ยอมรับทั้งในระดับสากลและภายในประเทศ เพื่อให้ผลทดสอบสามารถนำไปใช้ในการออกแบบทางวิศวกรรมได้จริง

บทความนี้จะอธิบาย มาตรฐานการทดสอบดินในไทย ที่ใช้กันอยู่ในปัจจุบัน ครอบคลุมตั้งแต่มาตรฐานกรมโยธาธิการ มาตรฐาน ASTM และ AASHTO ไปจนถึงข้อควรระวังสำหรับผู้ว่าจ้างและวิศวกร

1. ทำไมมาตรฐานการทดสอบดินจึงสำคัญ?

• สร้างความเชื่อมั่น: รายงานที่อ้างอิงมาตรฐานที่ถูกต้อง ทำให้เจ้าของโครงการและผู้ตรวจสอบเชื่อถือได้

• ป้องกันความเสี่ยง: หากไม่มีมาตรฐาน การทดสอบอาจคลาดเคลื่อน ส่งผลให้ฐานรากออกแบบผิดพลาด

• ยอมรับในทางราชการ: งานโครงการรัฐหรือเอกชนขนาดใหญ่ มักบังคับว่ารายงานต้องเป็นไปตาม มาตรฐานกรมโยธาธิการ

• สื่อสารร่วมกันได้: มาตรฐานเดียวกันทำให้เจ้าของงาน ผู้รับเหมา และวิศวกรเข้าใจตรงกัน

2. มาตรฐานการทดสอบดินที่ใช้ในประเทศไทย

2.1 มาตรฐานกรมโยธาธิการและผังเมือง (DPT Standard)

• เป็นมาตรฐานหลักที่โครงการก่อสร้างในไทยนิยมใช้อ้างอิง

• กำหนดวิธีการเจาะสำรวจดิน การเก็บตัวอย่าง และการทดสอบในห้องแล็บ

• รายงานผลต้องมีรายละเอียด เช่น Log การเจาะดิน, ค่าผลทดสอบ SPT, การจำแนกดิน (Soil Classification)

• เหมาะสำหรับโครงการที่ต้องยื่นอนุญาตก่อสร้างกับหน่วยงานราชการ

2.2 มาตรฐาน ASTM (American Society for Testing and Materials)

• มาตรฐานระดับสากลที่ได้รับการยอมรับทั่วโลก

• ตัวอย่างการทดสอบที่ใช้บ่อยในงานโยธา:

  • ASTM D1586: Standard Penetration Test (SPT)

  • ASTM D2435: Consolidation Test

  • ASTM D3080: Direct Shear Test

  • ASTM D4253/D4254: Maximum & Minimum Density of Soil

• บริษัทเทสดินที่ได้มาตรฐาน ASTM มักได้รับความเชื่อถือสูงจากนักลงทุนและบริษัทข้ามชาติ

2.3 มาตรฐาน AASHTO (American Association of State Highway and Transportation Officials)

• นิยมใช้ในงาน ถนนและโครงสร้างพื้นฐาน

• ตัวอย่างเช่น:

  • AASHTO T99/T180: Compaction Test

  • AASHTO T193: CBR (California Bearing Ratio) Test

• เหมาะสำหรับโครงการที่ต้องการความทนทานต่อการใช้งานของยานพาหนะหนัก เช่น ถนนและสะพาน

2.4 มาตรฐาน ISO/IEC 17025

• ไม่ใช่วิธีการทดสอบโดยตรง แต่เป็นมาตรฐานการรับรองห้องปฏิบัติการ

• ห้องแล็บที่ผ่านมาตรฐานนี้แสดงว่ามีระบบคุณภาพและความแม่นยำในการทดสอบ

• ในบางโครงการภาครัฐอาจบังคับให้ใช้บริษัทที่ห้องแล็บได้รับการรับรอง ISO/IEC 17025

3. ขั้นตอนทดสอบดินตามมาตรฐานที่ใช้จริง

1. การเจาะสำรวจ (Soil Boring)

   • ใช้เครื่องเจาะเพื่อเก็บตัวอย่างดินที่ระดับความลึกต่าง ๆ

   • ทำการ SPT Test ตามมาตรฐาน ASTM D1586 หรือกรมโยธาฯ

2. การเก็บตัวอย่างดิน (Sampling)

   • เก็บตัวอย่างดินแบบ disturbed (รบกวนแล้ว) และ undisturbed (ไม่รบกวน)

   • ต้องเก็บอย่างถูกวิธีเพื่อไม่ให้คุณสมบัติดินเปลี่ยน

3. การทดสอบภาคสนาม (Field Test)

   • Plate Load Test (กรมโยธาฯ/ASTM D1194)

   • CPT (Cone Penetration Test)

4. การทดสอบในห้องแล็บ (Lab Test)

   • Compaction Test (ASTM/AASHTO T99/T180)

   • Direct Shear Test (ASTM D3080)

   • Consolidation Test (ASTM D2435)

5. การจัดทำรายงาน (Report)

   • Log การเจาะดิน (Boring Log)

   • ค่าผลการทดสอบที่อ้างอิงมาตรฐาน

   • คำแนะนำการออกแบบฐานรากโดยวิศวกร

4. ข้อควรระวังเมื่อเลือกบริษัททดสอบดิน

• ต้องตรวจสอบว่า อ้างอิงมาตรฐานที่ชัดเจน (กรมโยธาฯ, ASTM, AASHTO)

• รายงานที่ไม่มีลายเซ็น วิศวกร กว. อาจใช้ไม่ได้ในทางราชการ

• ราคาที่ถูกเกินจริงอาจหมายถึงบริษัทไม่ได้ทำการทดสอบครบตามมาตรฐาน

• ควรสอบถามว่าห้องแล็บที่ใช้มีการสอบเทียบอุปกรณ์ตาม ISO/IEC 17025 หรือไม่

5. FAQ – คำถามที่พบบ่อย

Q: หากสร้างบ้าน ต้องใช้มาตรฐานการทดสอบดินแบบไหน?
A: โดยทั่วไปใช้มาตรฐานกรมโยธาฯ และ ASTM D1586 (SPT Test) เพียงพอ

Q: มาตรฐาน ASTM กับกรมโยธาฯ แตกต่างกันอย่างไร?
A: ASTM เป็นมาตรฐานสากลที่ละเอียดและใช้ทั่วโลก ส่วนกรมโยธาฯ ปรับให้เหมาะสมกับสภาพดินในไทย

Q: จำเป็นต้องเลือกห้องแล็บที่ผ่าน ISO/IEC 17025 หรือไม่?
A: สำหรับงานเอกชนทั่วไปไม่จำเป็น แต่หากเป็นโครงการรัฐหรือโครงการใหญ่ควรเลือกเพื่อความมั่นใจ

สรุป

มาตรฐานการทดสอบดินในไทย เป็นสิ่งที่ไม่ควรมองข้าม เพราะผลทดสอบที่ไม่มีมาตรฐานอาจนำไปสู่การออกแบบที่ผิดพลาดและความเสียหายที่มีมูลค่ามหาศาล มาตรฐานที่นิยมใช้ได้แก่ กรมโยธาธิการและผังเมือง (DPT), ASTM, AASHTO และ ISO/IEC 17025 การเลือกบริษัทเทสดินควรตรวจสอบว่ามีการอ้างอิงมาตรฐานเหล่านี้ครบถ้วน และมีวิศวกรที่มีใบอนุญาตเซ็นรับรองรายงาน